Archiwum Państwowe w Białymstoku

ul. Rynek Kościuszki 4
15-426 Białystok, tel. +48 85 743 56 03

Po 1753 roku w części rynku, która  w XVIII wieku nazywana była „ulica z rynku do pałacu idącą", wybudowany został drewniany, pokryty tynkiem budynek odwachu. Służył on za pomieszczenie warty wojskowej oraz przechowywano w nim „różne wojenne insygnia". Budowla ta jest jedyną zachowaną w mieście materialną pamiątką związaną z karierą wojskową Jana Klemensa Branickiego. W 1724 roku otrzymał on tytuł wielkiego chorążego koronnego, a w cztery lata później był już generałem, W 1735 roku król August III Sas mianował go hetmanem polnym koronnym. Od 1752 roku piastował najwyższą godność wojskową w dawnej Rzeczpospolitej - hetmana wielkiego  koronnego. Jan Klemens Branicki  nigdy jednak nie stanął na czele wojsk w żadnym starciu zbrojnym. Mimo to utrzymywał w swojej  rezydencji półtoratysięczny garnizon, którym dowodził generał- adiutant buławy wielkiej  koronnej Stanisław Łętowski.  

W 1939 roku Rosjanie, po wkroczeniu do Białegostoku, zaplanowali przebudowę tego obiektu, Miała się w niej mieścić kawiarnia „Sportowa". Plany te zrealizowali Niemcy w 1941 roku - przez lata  okupacji mieścił się w dawnej zbrojowni „Deutsches Hauskaffe". Budynek został zniszczony w lipcu 1944 roku. Odbudowany w latach 1953-1956 według projektu Zenona Filipczuka, w niewielkim stopniu nawiązywał do pierwowzoru. Mieściła się w nim siedziba Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków, a na poddaszu znajdowała się kierowana przez Stanisława Bukowskiego Pracownia Konserwacji Zabytków Architektury. W 1960 roku przeznaczono ten obiekt na potrzeby Archiwum Państwowego.

Tekst pochodzi z książki "Białystok przewodnik historyczny" autorstwa Andrzeja Lechowskiego