Sobór pw Św. Mikołaja Cudotwórcy (BIAŁYSTOK)
Sobór prawosławny pod wezwaniem św. Mikołaja Cudotwórcy został wzniesiony w latach 1843-1846. Wcześniej w tym samym niemal miejscu znajdowała się drewniana cerkiew unicka powstała najprawdopodobniej w końcu XVII w. W archiwalnych opisach możemy przeczytać że była to „ cerkiew drewniana noworeperowana na półkoszkach tynkowana, żółto z szarym malowana i kopułkach blachą białą obitych a czerwonomalowanych”. Otaczał ją niewielki cmentarz. W 1839 roku władze carskie zlikwidowały kościół unicki, a świątynia została przekazana cerkwi prawosławnej.
Jednocześnie w tych samych latach nastąpił szybki rozwój Białegostoku. Do miasta napływała okoliczna ludność wyznania prawosławnego oraz urzędnicy rosyjscy. Wystąpiła konieczność budowy nowej świątyni, tym bardziej widoczna, że drewniana cerkiew znajdowała się w bardzo złym stanie technicznym. Przystępując do budowy, rozebrano starą świątynię, a pochówki z otaczającego ją cmentarza przeniesiono na pobliski cmentarz na wzgórzu św. Magdaleny. Budowa postępowała szybko i już w 1846 roku cerkiew została konsekrowana przez metropolitę litewskiego i biskupa wileńskiego Józefa Siemaszkę. Nie znamy autora projektu tej świątyni. Jej bryła utrzymana w neoklasycystycznym stylu, oparta na rzucie krzyża greckiego, jest wielokrotnie powtarzanym typem cerkwi, występującym od końca XVIII wieku na terenie Rosji. Wystrój wnętrza z czasów budowy nie zachował się w całości. Całkowitemu zniszczeniu uległy malowidła ścienne. W 1910 roku, w trakcie remontu soboru, nowe malowidła wykonał Michał Awiłow. One też nie dotrwały do naszych czasów. Jedynie w części ołtarzowej zachowała się scena przedstawiająca Chrystusa Zmartwychwstałego. Pozostałe polichromie pochodzą z lat 1975-1976. Ich autorem był Józef Łotowski.
Na wschodniej ścianie oddzielając część ołtarzową świątyni, umieszczony jest klasycystyczny ikonostas. Wykonany on został w 1846 roku. W carskich wrotach, zgodnie z kanonem, umieszczone są ikony przedstawiające czterech Ewangelistów oraz dwie ikony ze sceną Zwiastowania Matki Bożej. Po prawej stronie carskich wrót znajdują się ikony Chrystusa Zbawiciela i św. Archanioła Michała, a po lewej ikony Matki Bożej z Dzieciątkiem i św. Archanioła Gabriela. Nad carskimi wrotami, w drugim rzędzie ikonostasu, umieszczona jest ikona Ducha Świętego. Na trzecim piętrze znajduje się ikona ze sceną Ostatniej Wieczerzy. W transepcie, po prawej stronie od ikonostasu, złożone są relikwie Świętego Męczennika Gabriela Zabłudowskiego.
Tekst pochodzi z książki "Białystok Przewodnik historyczny" autorstwa Andrzeja Lechowskiego, dyrektora Muzeum Podlaskiego w Białymstoku.
Pocztówki przedstawiające ten i inne obiekty Białegostoku w różnych okresach historycznych można zobaczyć na stronie Archiwalne Podlasie
Cerkiew prawosławna par. p.w. św. Mikołaja przy ul. Lipowej z 1846 wpisana jest do rejestru zabytków pod nr: A-200 z 24.01.1957