Przeglądaj mapę
logoutZaloguj/Zarejestruj

Pałac Hasbachów (BIAŁYSTOK)

Pałac Hasbachów

 Upadek Powstania Listopadowego i jego następstwa- wprowadzenie wysokiego cła na granicy Królestwa Polskiego i Cesarstwa Rosyjskiego- stworzyły doskonałą okazję dla ludzi interesu do założenia w Białymstoku (znajdującym się w jego granicach) fabryk włókienniczych. Jednym z takich przedsiębiorców był Ewald Hasbach. To że nie wywodził się z rodziny fabrykantów nie przeszkodziło mu do stworzenia jednej z najlepiej prosperujących fabryk i dołączenia do „fabrykanckiej arystokracji.

W1860 roku 32 letni Ewald , syn pastora, urodzony w Kettwig (Niemcy) przyjechał do Choroszczy, gdzie zatrudnił się w fabryce włókienniczej Chrystiana Augusta Moesa. Już rok później poślubił Marię Körner, córkę siostry właściciela firmy.
Od początku miał on ambitny plan prowadzenia samodzielnej działalności, co zaczął realizować po 5-ciu latach, wydzierżawiając od hrabiego Aleksandra Kruzensterna parcelę w Dojlidach.
Nad stawem, przy którym niegdyś stał młyn, wzniósł niewielką fabrykę sukna.

Sprzyjająca koniunktura pozwoliła na błyskawiczny rozwój fabryki. W 1867 roku zatrudniał 22 robotników, a dochody (ok. 40 tysięcy rubli rocznie) stawiały go w rzędzie średnich zakładów tej branży. Po 1874 roku zwiększył teren dzierżawy, wybudował 11 domów dla robotników fabrycznych, a w pobliżu młyńskiego stawu na rzece Białej wzniósł okazałą willę dla swojej rodziny. W posiadłości przyszły na świat dzieci Ewalda i Marii - Artur, Edwin i Waldemar.

Po ponad 10 latach produkcja została podwojona. W 1890 roku Hasbach zatrudniał już 90 robotników przy wytwarzaniu sukna. W 1891 roku syn Ewalda, Artur Hasbach przejął od ojca kierowanie fabryką. Odkupił też od córki Aleksandra Kruzenszterna - hrabiny Zofii Rudiger - dzierżawioną przez siebie część jej majątku i zajął się dalszą rozbudową Fabryki Sukna i Trykotów.  Wzrastające dochody zmobilizowały Artura Hasbacha do przebudowy rezydencji (1905- 1907r). Dobudowane zostały dwa ryzality z wieżami oraz dodatkowe piętro przykryte mansardowym dachem z lukarnami. Wnętrze utrzymano w stylu Pałac Hasbachóweklektycznym. Pałac otaczał niewielki ogród i park krajobrazowy.
Prosperity na rynku oraz umiejętne zarządzanie spowodowały, że w 1910 roku Fabryka Sukna i Trykotów Artura Hasbacha zatrudniała przeszło 220 robotników.

Produkcję przerwała I wojna światowa. W 1915 roku władze carskie po przeprowadzonej rewizji ewakuowały fabrykę w głąb Rosji. Aby mieć pieczę nad majątkiem, Artur Hasbach pojechał za nim.

W tym czasie pałac w Dojlidach przejęli Niemcy, a w jednej z hal zakładu założyli wytwórnię dykty. Po powrocie, w 1919 roku, Artur próbował przywrócić produkcję włókienniczą, ale od 1921 roku działała już tylko Fabryka Dykt Artura Hasbacha. W1929 roku- wraz z właścicielem sąsiedniego majątku i browaru księciem Jerzym Rafałem Lubomirskim - wybudował bocznicę kolejową, która obsługiwała obydwa przedsiębiorstwa. Łączyła się z linią kolei Białystok- Wołkowysk.

Kryzys ekonomiczny przełomu lat dwudziestych i trzydziestych nie ominął fabryki Hasbacha. Dotknął ją tak głęboko, że trzeba było ogłosić upadłość firmy. W 1933 roku na wniosek Banku Gospodarstwa Krajowego majątek Artura Hasbacha został zlicytowany. W 1938 roku ociemniały Hasbach przeniósł się do Stanoka swojego letniska nieopodal Białegostoku. W 1939 roku Hasbachowie opuścili Białystok.  Wyjechali najpierw do Komorowa pod Warszawą, a stamtąd do Berlina, gdzie Artur Hasbach zmarł w 1940 roku. Nowym właścicielem została Naczelna Dyrekcja Lasów Państwowych, która do II wojny światowej kontynuowała produkcję.  Po wybuchu II wojny światowej Sowieci uruchomili fabrykę, której kadra kierownicza ulokowała się w pałacu, urządzając w nim również świetlicę i bufet. Kiedy Niemcy wypędzili z Białegostoku Sowietów, do pałacu wprowadził się wnuk Ewalda, Sergiusz Hasbach, by kierować fabryką, będącą pod administracją niemiecką. W czerwcu 1944 roku wycofujący się okupanci podłożyli ogień pod budynki fabryczne, pałac natomiast pozostawili nietknięty. Po 1944 roku w przejętym przez  państwo pałacu założony został Ośrodek Szkolenia Kadr Politycznych - Szkoła Partyjna Polskiej Partii Robotniczej. W 1957 roku pałac przeznaczono na mieszkania robotników Państwowej Fabryki Sklejek, a na parterze mieściła się poczta i przedszkole. W 1976 roku zniszczony obiekt przekazano na  siedzibę Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków.


Zespół pałacowy Hasbacha, ul. Dojlidy Fabryczne 23, XIX/XX wpisano do rejestru zabytków pod nr.: A-134 z 8.12.1981 i z 18.12.1986

Zdjęcia

Pałac Hasbachów
Pałac Hasbachów©fot. Grzegorz Kossakowski
Pałac Hasbachów
Pałac Hasbachów©fot. Grzegorz Kossakowski
Pałac Hasbachów
Pałac Hasbachów©fot. Grzegorz Kossakowski
Pałac Hasbachów
Neorenesansowy kominek w Pałacu Hasbachów.©fot. Grzegorz Kossakowski
Pałac Hasbachów
Pałac Hasbachów©fot. Grzegorz Kossakowski
Pałac Hasbachów
Pałac Hasbachów©fot. Grzegorz Kossakowski
Pałac Hasbachów
Figuralna scena w części centralnej kominka, przedstawiającą scenę zerwania Marcina Lutra z Rzymem©fot. Grzegorz Kossakowski
Pałac Hasbachów
Detal kominka©fot. Grzegorz Kossakowski
Pałac Hasbachów
Pałac Hasbachów po remoncie prezentuje sie jeszcze okazalej©fot. Grzegorz Kossakowski
Pałac Hasbachów
Pałac Hasbachów©fot. Jan Bogdan Boczko
Pałac Hasbachów
Pałac Hasbachów©fot. Jan Bogdan Boczko
Pałac Hasbachów
Pałac Hasbachów©fot. Jan Bogdan Boczko
Pałac Hasbachów
Pałac Hasbachów©fot. Jan Bogdan Boczko


Linki zewnętrzne

Link do Wikipedii
Pałac Hasbacha, czyli opowieść o zmienności losu
http://www.poranny.pl/apps/pbcs.dll/article?AID=/20090630/BIALYSTOKGRAFIKI/689479430